Территория правды

ҚОЗЫ БІР ЖЫЛДА ЕКІ ЕСЕ ҚЫМБАТТАҒАН

Алматы облысы Іле ауданына қарасты Жетіген ауылындағы жексенбілік мал базары әдеттегідей ығы-жығы. Бірақ көбіне ұсақ қозы, тоқтының саудасы ғана жүріп жатыр, ірі малды алып жатқандар сирек. Мұның себебін кейін білдік.

Қапшағай қаласынан келген алпыс жас шамасындағы ақсақал "Газель" автокөлігіне тиелген ұсақ малын сатып тұр.

– Мына қозының бағасы – 55 мың теңге, – дейді ол биыл көктемде туған жас төлді көрсетіп.

– Қанша келі ет береді?

– Білмеймін, 22-25 келі болып қалар.

"55 мыңды 22 келіге бөлсек, 2500 теңгеден шығады, мұның союы бар, басқасы бар" деп ойша есептеп тұрғанымызда сатушы:

– Базарда 22 келі етті 60 мың теңгеге аласың. Ал мына қозының бас-сирағы мен ішек-қарны – "бонус", – деді қария күліп.

Былтыр дәл осы базарда мұндай жас төл 22-25 мың теңге айналасында болатын. Демек бір жыл ішінде тірі мал екі есеге жетеқабыл өскен. Бағаның шарықтап бара жатқанын сатушылар да мойындайды. Алушы аз болса да олар бағаны төмендетуге асықпайды.

Базарда тұрғанына бірнеше сағат болған қапшағайлық қария әлі бірде-бір мал сатпапты. "Баға тым жоғары ғой, түсірмейсіз бе?" деп едік, көп арзандатса, өзін өзі ақтамайтынын айтты.

Базарда биыл туған қозының ғана саудасы қызып тұр. Туғанына бір ай ғана болған қозы құны 20 мың, ал қаңтар-наурыз айында туған бағландардың бағасы 55 мыңға дейін барады.

– Өткен аптада келгенімде 45 мыңнан еді. Қымбатсынып алмай кетсем, осы аптада 10 мың теңге қосылыпты, – дейді мал қарап жүрген жас жігіт.

"Қазір қымбаттамаған нәрсе бар ма?" деді сөзге араласқан Шеризат есімді тағы бір мал сатушы. Апта сайын базарға шығатын ол кей күндері малын өткізе алмай, ақшасыз қайтады екен.

Жылдың бұл мезгілінде ірі мал толық семіріп үлгермейді, сондықтан оның құны жоқ. Сүт емген бағлан қозының бағалы болуының бір себебі сол болса керек.

Дегенмен, қойдың қымбаттауына әсер еткен басқа себептер бар. Шеризаттың айтуынша, қазір қой өсіру аса тиімді емес, сондықтан шаруалар қой-ешкіден гөрі ірі мал өсіргенді қолай көреді.

Ауылды жерде жайылым тарылған, малды сыртта ұстау мүмкіндігі азайып кеткен дейді Шеризат.

– Ірі қара малды бір уақыт болса да өріске еркін жібересің. Ал қойдың артынан күндіз-түні еріп жүруге тура келеді. Қазір мал бағатын қойшы да табылмайды, – дейді ол.

Шеризаттың пайымдауынша, Қазақстанда қой азайып барады. Соңғы үш-төрт жылдан бері Түркістан облысы арқылы Өзбекстанға мал тасу үрдіске айналған.

– Ұсақ мал ұстау расымен қиындап кетті. Еріксіз азайттық, – дейді Алматы облысы Талғар ауданы Қаратоған ауылының тұрғыны Оңалбек.

Оның бұған дейін 300-ге жуық қой-ешкісі болған. Машақаты көп, табысы мардымсыз болған соң, малының көбін сиырға айырбастапты.

– Қой азайғаннан кейін ет қымбаттап кетті, – деп жорамалдайды Оңалбек.

Биыл өңірде жауын аз түсіп, қуаңшылық қысып тұр. Бұл жем-шөп бағасын аспандатып жіберді, мал ұстаудың шығыны да еселеп артқан. Шеризаттың айтуынша, 100 қойдың шөбіне бір айға 300 мың теңге кетеді. Бұл – шаруа адамы үшін үлкен шығын.